De twijfelervaring
Boeddha mediteert over het lijden
De universele ofwel filosofische theologie van de Maieutics School is op twee filosofische grondervaringen gebaseerd. Dit zijn ervaringen die de mens serieus uitdagen om anders over de werkelijkheid te gaan nadenken. Zodoende vormen deze twee ervaringen de grond voor het filosoferen.
De eerste grondervaring is de twijfelervaring. Die hoeft weliswaar niet meteen tot wijsgerige bespiegelingen te leiden, maar indien zij heftig is, kan dat het geval zijn. Reeds de Griekse filosofen Plato en Aristoteles spreken in dit opzicht over verwondering (thaumatzein), terwijl later de beroemde Franse filosoof René Descartes (1596-1650) de twijfel zelfs tot methodisch uitgangspunt van diens denken verheft. Iets vergelijkbaars zien we bij talloze andere denkers gebeuren, zowel in het westen als oosten. In India bijvoorbeeld staat volgens het boeddhisme de twijfelervaring van het lijden (duhkha) centraal, terwijl de twijfelervaring zich in China voordoet als een sociaal-maatschappelijke crisis (vanaf de zogeheten Periode der Strijdende Staten) en in Japan als een culturele crisis (mappo).
Voor moderne mensen kan de twijfelervaring via concrete voorbeelden uit het dagelijks leven worden toegelicht. Je kunt haar zien als een ervaring waarin je meer dan gemiddeld merkt dat de wereld, inclusief jijzelf als deel ervan, eindig is. Zo’n ervaring maakt ieder mens zo nu en dan door. Reeds een verkoudheid of griepje wijzen ons op onze fysieke beperkingen, maar ook de ervaring dat iets mislukt (een baan, relatie, experiment of bedrijf) of een ervaring van verraad (door iemand die we vertrouwen) kan de fragiliteit van het leven blootleggen. In bredere zin blijkt de twijfelachtigheid van het bestaan ten tijde van oorlogen en natuurrampen, waar geweld en dood overheersen. Zowel kleine als grote(re) catastrofen kunnen mensen ertoe bewegen om wijsgerige vragen te gaan stellen, waarbij men zich verwondert over de eindige aard van de eigen existentie en van daaruit over de betrekkelijkheid van de wereld als geheel.
Wilhelm Weischedel
De Maieutics School neemt de twijfelervaring serieus, omdat via deze ervaring een wezenlijk aspect van de condition humaine op de voorgrond treedt. Willen we dus de mens en zelfs de wereld überhaupt beter begrijpen, dan ontkomen we niet aan de twijfelervaring. Met name de Duitse filosoof Wilhelm Weischedel (1905-1975) heeft in diens hoofdwerk Der Gott der Philosophen de aard van de twijfelervaring (Erfahrung der radikalen Fraglichkeit) breed in beeld gebracht.
De totaliteitservaring
Herman Berger (De Bezieling)
De tweede filosofische grondervaring die voor de Maieutics School het uitgangspunt vormt, is aanmerkelijk minder profaan dan de twijfelervaring en daardoor lang niet voor iedereen onmiddellijk herkenbaar. Het is de totaliteitservaring – een term die onder meer door de Nederlandse metafysicus Herman Berger (1924-2016) is geïntroduceerd.
Raymond Moody (Wikimedia Commons)
Deze exceptionele ervaring is een soort mystieke ervaring en kan in principe iedereen overkomen. Een bekende variant is de zogeheten bijna-dood-ervaring (BDE), door moderne onderzoekers ook wel de nabij-de-dood-ervaring (NDE) genoemd. Sinds de jaren zeventig van de 20e eeuw, te beginnen bij de Amerikaanse filosoof en psychiater Raymond Moody (*1944), is naar deze ervaring op internationale schaal wetenschappelijk onder-zoek verricht – in Nederland met name door cardioloog Pim van Lommel (*1943). Daardoor weten we er inmiddels al tamelijk veel over.
Tijdens de totaliteitservaring ontdekt men vaak dat men niet identiek is aan het fysieke lichaam. Het eigenlijke ‘ik’ is geestelijk en bevindt zich in wat men een hogere dimensie zou kunnen noemen. Het bewustzijn is op dat moment veel groter dan het bewustzijn waarover we doorgaans beschikken. Soms ontmoet men overleden dierbaren en wezens van licht. Op dit diepere, metafysische niveau van bestaan leert men dat alle afzonderlijke zijnden met elkaar zijn verbonden en er dus geen sprake is van een echt onderscheid tussen mensen, dieren en dingen, doch veeleer van een eenheid of totaliteit.
Pim van Lommel (Wikimedia Commons)
Vaak gaat men tijdens en ook na een totaliteitservaring het geleefde leven evalueren. Daardoor krijgt het concrete leven niet zelden een andere invulling. Men verandert nogal eens van baan, interesses, vrienden en zelfs van partner. Men gaat intenser over het leven nadenken en krijgt bijgevolg belangstelling voor filosofie en wetenschap, zodat ook de totaliteitservaring, net als de twijfelervaring, een soort motor wordt achter het filosoferen. Daarom is ook zij een echte, filosofische grondervaring.
Verreweg de belangrijkste les die men via de totaliteits-ervaring leert, is dat alles uit liefde bestaat en eruit voortkomt. Liefde blijkt dus veel méér te zijn dan enkel een menselijke emotie. Het oerbeginsel (archè) dat door de traditionele theologie ‘God’ wordt genoemd, is een realiteit die in gewone taal het best als Onvoorwaar-delijke Liefde kan worden omschreven.
De verhouding tussen de twijfel- en totaliteitservaring
Volgens de Maieutics School staan beide filosofische grondervaringen in een dialectische verhouding, waarbij de twijfelervaring het aspect van de vraag en de totaliteitservaring het aspect van het antwoord vertegenwoordigt. De eerste ervaring legt de (aardse) eindigheid in al haar hevigheid bloot en daarmee alle existentiële vragen die die eindigheid in vele verschillen-de situaties oproept. De tweede ervaring daarentegen laat zien dat de eindigheid in werkelijkheid deel uitmaakt van een oneindig rijk, waarin Onvoorwaardelijke Liefde heerst. Uiteindelijk gaat niets en niemand verloren. De zin van het aardse leven bestaat erin, onze onvoorwaardelijk liefdevolle natuur (wij allen zijn immers kinderen van het oerbeginsel) op aarde in fysieke vorm en op zoveel mogelijk manieren te manifesteren.
De Maieutics School wil dit theologisch alomvattend perspectief niet alleen bij mensen intro-duceren, maar ook in allerlei vormen – via de genoemde kerntaken – verder uitwerken. Dat is haar missie. Want, zoals gezegd, haar visie is de totstandkoming van een harmonieuze samenleving, gebaseerd op het oerbeginsel Onvoorwaardelijke Liefde.